Những năm gần đây, việc nghệ sĩ và người nổi tiếng đứng ra kêu gọi quyên góp từ thiện đã trở nên quen thuộc trong các chiến dịch hỗ trợ thiên tai, hoàn cảnh khó khăn hay bệnh tật. Với sức ảnh hưởng lớn, họ có thể huy động được số tiền rất nhanh và rất nhiều, góp phần giúp đỡ kịp thời cho cộng đồng.
Tuy nhiên, cùng với sự tin tưởng ấy là yêu cầu ngày càng cao về tính minh bạch. Không ít nghệ sĩ bị chỉ trích vì chậm trễ kê khai thu – chi, báo cáo tài chính không đầy đủ hoặc không thống nhất. Một số trường hợp bị phản ứng mạnh đến mức sự nghiệp bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dù pháp luật chưa kết luận họ có sai phạm hay không. Điều này gây thiệt hại tới bản thân những người nghệ sĩ đứng lên kêu gọi, những ngườ i có lòng hảo tâm quyên góp và cả các trường hợp khó khăn, cần sự giúp đỡ.
Từ thiện là gì? Nhà nước nhìn nhận ra sao?
Từ thiện là một hành động trợ giúp người gặp hoàn cảnh khó khăn trong cuộc sống mà tự họ không thể thay đổi được. Hoạt động từ thiện có thể thông qua hình thức quyên góp, hiến tặng bằng tiền, vật phẩm,… đến các tổ chức từ thiện nhằm mục đích cứu trợ nhân đạo, xóa đói giảm nghèo, chăm sóc sức khỏe,…
Đối với hoạt động kêu gọi từ thiện Nhà nước khuyến khích; tôn vinh và tạo điều kiện thuận lợi để các tổ chức; cá nhân trong nước và ngoài nước với tinh thần đoàn kết; tương thân, tương ái; lá lành đùm lá rách trong việc đóng góp và tổ chức vận động đóng góp để nhanh chóng khắc phục hậu quả thiên tai. Nhằm ổn định cuộc sống, khôi phục và phát triển sản xuất; giúp đỡ các bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.
Việc đóng góp tiền được thực hiện theo nguyên tắc tự nguyện với lòng hảo tâm. Các cơ quan, tổ chức không tự đặt ra mức đóng góp tối thiểu để ép buộc người dân thực hiện. Và việc tổ chức vận động, tiếp nhận, phân bổ và sử dụng tiền phải được thực hiện tập trung, kịp thời, đúng mục đích, đúng đối tượng, công khai và chỉ đạo thống nhất, đảm bảo tất cả nguồn tiền, hàng đều được chuyển đến cho các cá nhân, hộ gia đình và các địa phương bị thiệt hại.
Việc sử dụng tiền ủng hộ phải được sử dụng theo đúng mục đích huy động ban đầu để khắc phục hậu quả thiên tai. Nghiêm cấm sử dụng sai mục đích dưới bất kỳ hình thức nào. Như vậy, việc các nghệ sĩ kêu gọi ủng hộ thì phải sử dụng đúng mục đích kêu gọi lúc ban đầu. Mọi hành vi sử dụng sai mục đích tiền từ thiện đầu sẽ bị xử phạt theo quy định pháp luật.
Quy định của pháp luật về hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động kêu gọi tiền từ thiện
Căn cứ theo Điều 5 Nghị định 93/2021/NĐ-CP về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo quy định:
Các hành vi bị nghiêm cấm như sau:
– Cản trở hoặc ép buộc tổ chức, cá nhân tham gia vận động, đóng góp, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện.
– Báo cáo, cung cấp thông tin không đúng sự thật; chiếm đoạt; phân phối, sử dụng sai mục đích, không đúng thời gian phân phối, đối tượng được hỗ trợ từ nguồn đóng góp tự nguyện.
– Lợi dụng công tác vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện để trục lợi hoặc thực hiện các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.
Như vậy tiền quyên góp từ thiện phải được phân phối cho người dân cần giúp đỡ theo luật định
Xử lý hành vi vi phạm
Xử phạt vi phạm hành chính
Đồng thời, căn cứ tại Điều 10 Nghị định 130/2021/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo trợ, trợ giúp xã hội và trẻ em quy định:
Vi phạm quy định về quản lý tiền, hàng cứu trợ:
Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
– Để hư hỏng, thất thoát tiền, hàng cứu trợ, trừ trường hợp bất khả kháng do thiên tai, hỏa hoạn;
– Sử dụng, phân phối tiền, hàng cứu trợ không đúng mục đích, không đúng đối tượng;
– Tráo đổi hàng cứu trợ.
Ngoài ra còn áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là:
– Buộc bồi hoàn lại số tiền, hàng cứu trợ bị hư hỏng, thất thoát;
– Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được;
– Buộc chịu mọi chi phí khám bệnh, chữa bệnh (nếu có) cho người sử dụng hàng cứu trợ bị ảnh hưởng sức khỏe.
Trách nhiệm dân sự (bồi thường thiệt hại)
Một trong những hệ quả pháp lý quan trọng khi chia sẻ thông tin sai sự thật để cộng đồng quyên góp là nguy cơ bị khiếu nại, thậm chí bị yêu cầu bồi thường từ chính người đã chuyển tiền. Dù người nổi tiếng không trực tiếp nhận tiền, họ vẫn có thể bị xem là bên liên quan gây thiệt hại nếu việc chia sẻ khiến người khác đưa ra quyết định ủng hộ sai lầm.
Theo quy định tại Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 584. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại
- Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.
- Người gây thiệt hại không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.
…
Điều 585. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại
1. Thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Các bên có thể thoả thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
- Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường nếu không có lỗi hoặc có lỗi vô ý và thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình.
…
Như vậy, nếu người nổi tiếng chia sẻ thông tin sai lệch dẫn đến việc cộng đồng chuyển tiền nhầm cho một người không thực sự khó khăn, người quyên góp có thể khiếu nại, yêu cầu bồi thường với lý do bị thiệt hại tài sản do hành vi dẫn dắt sai lệch.
Dù xuất phát từ thiện chí, nhưng nếu hậu quả thực tế phát sinh từ việc chia sẻ thông tin sai lệch, người lan truyền vẫn có thể bị xem xét trách nhiệm liên đới. Điều này đặc biệt đáng lưu ý trong trường hợp người chia sẻ sử dụng uy tín cá nhân để tạo dựng niềm tin cho cộng đồng, gián tiếp khiến người khác tin tưởng và chuyển tiền ủng hộ. Khi đó, hành động chia sẻ không còn đơn thuần là truyền tải thông tin, mà đã trở thành một hình thức bảo đảm công khai cho độ tin cậy của hoàn cảnh được kêu gọi, kéo theo cả trách nhiệm liên đới nếu có sai sót xảy ra.
Truy cứu trách nhiệm hình sự
Căn cứ tại Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 quy định về Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản như sau:
Dùng tiền từ thiện sai mục đích ban đầu, trục lợi từ hoạt động từ thiện đều là những hành vi bị nghiêm cấp trong hoạt động từ thiện.
Đối với những hành vi này, người vi phạm sẽ bị xử phạt như sau:
– Người nào thực hiện một trong những hành vi sau đây chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 4.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 4.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174 và 290 của Bộ luật Hình sự 2015, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm hoặc tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại hoặc tài sản có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
– Hoặc bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
Nguyên tắc sử dụng tiền từ thiện là gì?
Để không bị coi là dùng tiền từ thiện sai mục đích ban đầu thì việc triển khai sử dụng tiền từ thiện cần tuân theo những nguyên tắc sau:
– Nhà nước khuyến khích, tôn vinh và tạo điều kiện thuận lợi
– Công tác tổ chức vận động, tiếp nhận, phân bổ và sử dụng tiền, hàng phải được thực hiện tập trung, kịp thời, đúng mục đích, đúng đối tượng, công khai và chỉ đạo thống nhất.
– Việc sử dụng tiền, hàng ủng hộ theo đúng mục đích; nghiêm cấm sử dụng sai mục đích dưới bất kỳ hình thức nào.
– Đối với khoản đóng góp, giúp đỡ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo phải được chuyển đến đúng đối tượng cần được giúp đỡ.
Kết luận
Việc người nổi tiếng kêu gọi từ thiện trên mạng xã hội cần được thực hiện một cách cẩn trọng và đúng quy định pháp luật. Nếu trực tiếp tiếp nhận tiền, họ phải tuân thủ đầy đủ thủ tục theo Nghị định 93/2021/NĐ-CP; nếu chỉ chia sẻ thông tin, vẫn phải đảm bảo tính xác thực để tránh vi phạm pháp luật về an ninh mạng hoặc bị xử phạt hành chính.
Trong trường hợp người được giúp đỡ có hành vi gian dối, có thể bị xử lý hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, và người kêu gọi có thể bị liên đới nếu biết rõ mà vẫn tiếp tay. Người quyên góp cũng có quyền yêu cầu hoàn trả khoản tiền đã ủng hộ nếu chứng minh được rằng mình bị dẫn dắt bởi thông tin sai sự thật.
