Ngày nay, mạng xã hội đã trở thành công cụ kết nối và chia sẻ thông tin nhanh chóng, hiệu quả, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của mỗi người. Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị tích cực, vẫn còn một số cá nhân lợi dụng mạng xã hội để đăng tải, chia sẻ thông tin sai lệch, vi phạm pháp luật, gây ảnh hưởng xấu đến cộng đồng.
Để xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh và thật sự là nơi lan tỏa tri thức, giao lưu, học hỏi, không chỉ cần sự quản lý chặt chẽ từ các cơ quan chức năng và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ mạng, mà mỗi công dân cũng cần nâng cao ý thức trách nhiệm của mình. Việc tuân thủ pháp luật, ứng xử văn minh và tôn trọng các giá trị đạo đức, văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc chính là nền tảng để hình thành một không gian mạng trong sạch, tích cực và nhân văn.
Thực trạng và hệ lụy của việc chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội
Theo báo cáo của Liên minh sáng tạo nội dung số Việt Nam, tính đến tháng 01/2024, Việt Nam có 78,44 triệu người dùng internet, tỷ lệ kết nối internet của Việt Nam ở mức 79,1% tổng dân số vào đầu năm 2024. Số người Việt Nam dùng mạng xã hội là 72,70 triệu người, tương đương với 73,3% tổng dân số. Phân tích của Kepios cho thấy người dùng mạng xã hội ở Việt Nam đã tăng thêm 6,5 triệu (tăng 9,8%) từ đầu năm 2023 đến đầu năm 2024. Về nhu cầu của người dùng mạng xã hội từ 16 – 64 tuổi rất đa dạng như: Để liên lạc với bạn bè, gia đình (55%), cập nhật tin tức (48,5), xem live stream (31,1%), tìm kiếm sản phẩm và mua bán trao đổi (29,6%) … Trong khi đó, dữ liệu được công bố trong các công cụ lập kế hoạch quảng cáo của các nền tảng mạng xã hội hàng đầu chỉ ra rằng có 72,55 triệu người dùng từ 18 tuổi trở lên sử dụng mạng xã hội ở Việt Nam vào đầu năm 2024, tương đương với 99,2% tổng dân số từ 18 tuổi trở lên. Các nền tảng mạng xã hội được dùng nhiều nhất là Facebook (89,7%), Zalo (88,5%), Tiktok (77,8%). Mạng xã hội còn là môi trường sáng tạo nội dung, phục vụ mục đích kinh doanh, thu hút quảng cáo. Doanh thu quảng cáo trên mạng xã hội ở Việt Nam liên tục tăng, trong năm 2022 là 2.192 tỷ USD tăng 12,7%
Bên cạnh mặt tích cực, mạng xã hội cũng có những mặt trái của nó. Tình trạng tin giả, tin sai sự thật được tạo ra, phát tán tràn lan, lan truyền rất khó kiểm soát, gây nên nhiều hệ lụy cho các cá nhân, tổ chức. Tin giả, tin sai sự thật có tác động tiêu cực, gây tâm lý hoang mang, lo lắng trong dư luận quần chúng nhân dân; ảnh hưởng đến an ninh kinh tế, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tác động tiêu cực đến nhiều mặt trong đời sống xã hội.
Đa phần các trường hợp thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật đều do trình độ, nhận thức còn hạn chế, chưa biết chọn lọc, khai thác thông tin từ những nguồn chính thống, dẫn đến đưa lên trang thông tin cá nhân những thông tin chưa đầy đủ, thông tin chưa được kiểm chứng, giả mạo, sai sự thật… Cá biệt, một số cá nhân chỉ vì muốn câu “like”, muốn được nổi tiếng trên cộng đồng mạng đã bịa đặt các câu chuyện không có thật và đăng tải trên các trang mạng xã hội.
Mặt khác, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin thì đời sống trên mạng xã hội không còn là ảo mà nó liên hệ trực tiếp và ảnh hưởng đến đời sống thực của mỗi người. Đặc biệt, thông tin trên mạng xã hội có phạm vi tiếp cận rộng rãi, tốc độ lan truyền nhanh chóng và rất khó kiểm soát. Một số người sử dụng còn nhận thức mơ hồ cho rằng mạng xã hội là môi trường ảo nên có thể tự do phát ngôn mà không phải chịu trách nhiệm.
Do đó, rất dễ bị lợi dụng trở thành công cụ xuyên tạc, bịa đặt, nói xấu người khác, làm mất uy tín, hình ảnh của cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân… gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người bị hại. Nghiêm trọng hơn, có thể bị các thế lực thù địch, bọn phản động lợi dụng tuyên truyền, xuyên tạc, đăng tải thông tin, video, clip đã cắt ghép, sai bản chất sự việc… nhằm hạ uy tín cán bộ, xuyên tạc đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước; kích động, xúi giục người dân tụ tập đông người biểu tình, gây rối an ninh, trật tự…
Trên thực tế, nhiều thông tin bịa đặt, sai sự thật sau khi được chia sẻ trên các trang mạng xã hội như Zalo, Facebook chỉ sau vài giờ đã nhanh chóng thu hút được hàng trăm, thậm chí hàng ngàn lượt thích, bình luận, chia sẻ gây tâm lý hoang mang, lo lắng trong một bộ phận người dân, gây ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp…
Đăng tin sai sự thật trên mạng xã hội có thể bị phạt tù đối với những tội danh nào?
Theo điểm d khoản 1 Điều 8 Luật An ninh mạng 2018 nghiêm cấm tuyệt đối đối với các hành vi sử dụng không gian mạng để đăng tin sai sự thật trên mạng xã hội gây hoang mang trong Nhân dân, gây thiệt hại cho hoạt động kinh tế – xã hội, gây khó khăn cho hoạt động của cơ quan nhà nước hoặc người thi hành công vụ, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác.
Người đăng tin sai sự thật trên mạng xã hội có thể bị phạt tù đối với những tội danh nào thì theo quy định hiện hành tại Bộ luật Hình sự 2015 thì người đăng tin sai sự thật trên mạng xã hội có thể bị phạt tù đối với những tội danh sau:
(1) Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân tại Điều 331 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể:
– Người nào lợi dụng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do hội họp, lập hội và các quyền tự do dân chủ khác xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
(2) Tội vu khống tại Điều 156 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể:
– Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm:
+ Bịa đặt hoặc loan truyền những điều biết rõ là sai sự thật nhằm xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác;
+ Bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ trước cơ quan có thẩm quyền.
(3) Tội làm nhục người khác tại Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể:
– Người nào xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
(4) Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông tại Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể:
– Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc gây dư luận xấu làm giảm uy tín của cơ quan, tổ chức, cá nhân, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
+ Đưa lên mạng máy tính, mạng viễn thông những thông tin trái với quy định của pháp luật, nếu không thuộc một trong các trường hợp quy định tại các Điều 117, 155, 156 và 326 của Bộ luật Hình sự 2015;
+ Mua bán, trao đổi, tặng cho, sửa chữa, thay đổi hoặc công khai hóa thông tin riêng hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân trên mạng máy tính, mạng viễn thông mà không được phép của chủ sở hữu thông tin đó;
+ Hành vi khác sử dụng trái phép thông tin trên mạng máy tính, mạng viễn thông.
(5) Hoặc các tội danh khác theo kết luận của cơ quan chức năng dựa theo quy định pháp luật.
Đăng tin sai sự thật trên mạng xã hội chưa tới mức bị phạt tù thì có thể bị phạt bao nhiêu tiền?
Đăng tin sai sự thật trên mạng xã hội chưa tới mức bị phạt tù thì có thể bị phạt bao nhiêu tiền, căn cứ theo Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP được sửa đổi bởi khoản 37 Điều 1 Nghị định 14/2022/NĐ-CP, người dùng mạng xã hội vi phạm các quy định về trách nhiệm sử dụng dịch vụ mạng xã hội; trang thông tin điện tử được thiết lập thông qua mạng xã hội có thể bị xử phạt vi phạm hành chính (phạt tiền) cụ thể:
– Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi lợi dụng mạng xã hội để thực hiện một trong các hành vi sau:
+ Cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân;
+ Cung cấp, chia sẻ thông tin cổ súy các hủ tục, mê tín, dị đoan, dâm ô, đồi trụy, không phù hợp với thuần phong, mỹ tục của dân tộc;
+ Cung cấp, chia sẻ thông tin miêu tả tỉ mỉ hành động chém, giết, tai nạn, kinh dị, rùng rợn;
+ Cung cấp, chia sẻ thông tin bịa đặt, gây hoang mang trong Nhân dân, kích động bạo lực, tội ác, tệ nạn xã hội, đánh bạc hoặc phục vụ đánh bạc;
+ Cung cấp, chia sẻ các tác phẩm báo chí, văn học, nghệ thuật, xuất bản phẩm mà không được sự đồng ý của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ hoặc chưa được phép lưu hành hoặc đã có quyết định cấm lưu hành hoặc tịch thu;
+ Quảng cáo, tuyên truyền, chia sẻ thông tin về hàng hóa, dịch vụ bị cấm;
+ Cung cấp, chia sẻ hình ảnh bản đồ Việt Nam nhưng không thể hiện hoặc thể hiện không đúng chủ quyền quốc gia;
+ Cung cấp, chia sẻ đường dẫn đến thông tin trên mạng có nội dung bị cấm.
– Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi tiết lộ thông tin thuộc danh mục bí mật nhà nước, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.
– Biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc gỡ bỏ thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn hoặc thông tin vi phạm pháp luật do thực hiện hành vi vi phạm quy định nêu trên.
Lưu ý: Mức xử phạt ở quy định pháp luật nêu trên áp dụng đối với tổ chức có hành vi vi phạm, mức xử phạt áp dụng đối với cá nhân có hành vi vi phạm bằng 1/2 lần mức xử phạt của tổ chức. (Theo quy định tại khoản 3 Điều 4 Nghị định 15/2020/NĐ-CP)
Những quy tắc ứng xử mà người dùng mạng xã hội cần biết?
Căn cứ Điều 4 Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội ban hành kèm theo Quyết định 874/QĐ-BTTTT năm 2021 thì người dùng mạng xã hội cần biết những quy tắc ứng xử trên mạng xã hội tại Việt Nam sau đây:
(1) Tìm hiểu và tuân thủ các điều khoản hướng dẫn sử dụng của nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội trước khi đăng ký, tham gia mạng xã hội.
(2) Nên sử dụng họ, tên thật cá nhân, tên hiệu thật của tổ chức, cơ quan và đăng ký với nhà cung cấp dịch vụ để xác thực tên hiệu, địa chỉ trang mạng, đầu mối liên lạc khi tham gia, sử dụng mạng xã hội.
(3) Thực hiện biện pháp tự quản lý, bảo mật tài khoản mạng xã hội và nhanh chóng thông báo tới các cơ quan chức năng, nhà cung cấp dịch vụ khi tài khoản tổ chức, cá nhân bị mất quyền kiểm soát, bị giả mạo, lợi dụng và sử dụng vào mục đích không lành mạnh, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
(4) Chia sẻ những thông tin có nguồn chính thống, đáng tin cậy.
(5) Có các hành vi, ứng xử phù hợp với những giá trị đạo đức, văn hóa, truyền thống của dân tộc Việt Nam; không sử dụng từ ngữ gây thù hận, kích động bạo lực, phân biệt vùng miền, giới tính, tôn giáo.
(6) Không đăng tải những nội dung vi phạm pháp luật, các thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân khác; sử dụng ngôn ngữ phản cảm, vi phạm thuần phong mỹ tục; tung tin giả, tin sai sự thật; quảng cáo, kinh doanh dịch vụ trái phép… gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội.
(7) Khuyến khích sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền, quảng bá về đất nước – con người, văn hóa tốt đẹp của Việt Nam, chia sẻ thông tin tích cực, những tấm gương người tốt, việc tốt.
(8) Vận động người thân trong gia đình, bạn bè, những người xung quanh tham gia giáo dục, bảo vệ trẻ em, trẻ vị thành niên sử dụng mạng xã hội một cách an toàn, lành mạnh.
Bài học
Văn minh số – trách nhiệm của mỗi công dân mạng: Tự do ngôn luận là quyền hiến định, nhưng phải đi đôi với trách nhiệm.
Mỗi người dùng mạng, đặc biệt là giới trẻ, cần:
- Đọc và tìm hiểu kỹ những nội dung trên mạng;
- Kiểm chứng thông tin trước khi đăng tải hoặc chia sẻ;
- Tôn trọng người khác trên không gian mạng như ngoài đời thực;
- Không cổ xúy hoặc tham gia vào hành vi bắt nạt mạng, lan truyền tin giả;
- Tìm hiểu và trang bị kiến thức pháp luật cơ bản về hành vi ứng xử trên mạng.
Không gian mạng là một phần của xã hội và pháp luật không đứng ngoài không gian ấy. Mỗi lượt chia sẻ, mỗi dòng bình luận đều mang theo trách nhiệm. Hãy là người dùng mạng thông minh, tỉnh táo và có trách nhiệm – Vì một môi trường mạng an toàn, văn minh và lành mạnh.
